Φυλλάδιο Πειραματικής Δομής Υφαντικής Τέχνης Γερακίου

 

Η ΥΦΑΝΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΟ ΓΕΡΑΚΙ

 

Ταγάρι

Μοτίβο από κιλίμι: ¨Βυζαντινό"

 

Η υφαντική τέχνη στον ορθό αργαλειό είναι μια τέχνη που διατηρείται στο Γεράκι από τα αρχαία χρόνια ως σήμερα. Τα υφαντά είναι κιλίμια (χαλιά) διαφόρων μεγεθών, αλλά και πάντες και τσάντες (ταγάρια). Το υλικό που χρησιμοποιείται είναι  μαλλί από αρνιά, το οποίο πλένεται, ξαίνεται, στρίβεται (δημιουργία νήματος), και βάφεται με φυσικά (φυτικά) υλικά, σε έντονα χρώματα. Ο αργαλειός αποτελείται από ένα ξύλινο, τεράστιο τελάρο, με παράλληλα, κατακόρυφα  νήματα (στημόνια) , τα οποία είναι στερεωμένα στο πάνω και στο κάτω ξύλο του αργαλειού. Η προσεκτική τοποθέτηση των στημονιών είναι βασική για την ύφανση, χρειάζεται προσοχή και εμπειρία, και είναι το "ρίξιμο" του αργαλειού. Η υφάντρα στη συνέχεια  διαλέγει τα χρώματα, επιλέγει το σχέδιο, και ξεκινάει την ύφανση σειρά σειρά ( σαν την καλαθοπλεχτική). Όσα χρώματα έχει μια παράλληλη σειρά, τόσα τα κουβάρια που χρησιμοποιούνται.  Είναι δουλειά που απαιτεί επιδεξιότητα αλλά και υπομονή. Ένα χαλί χρειάζεται πολλές ώρες για να υφανθεί ( ημέρες, και πολλές φορές, μήνες).

Τα χρώματα είναι ανεξίτηλα, αν και οι οδηγίες είναι , τα κιλίμια να πλένονται με κρύο νερό, και με μαλακά απορρυπαντικά ( πολλές φορές συνιστάται η χρήση μικρής ποσότητας ξυδιού μαζί με το νερό). Είναι βαριά, όμως δεν συγκρατούν τη σκόνη (καθώς δεν έχουν πέλος), και αυτό, σε συνδυασμό με τα φυσικά υλικά από τα οποία είναι φτιαγμένα, τα κάνουν είδη φιλικά προς το περιβάλλον αλλά και προς την - πολύτιμη - υγεία μας.

Όπως είπαμε, η τέχνη αυτή έχει τις ρίζες της στα αρχαϊκά χρόνια , όπως μαρτυρούν τα ευρήματα,  στην Ακρόπολη των Αρχαίων  Γερονθρών (ανασκαφή Παν/μίου του Άμστερνταμ) αλλά και στους Βυζαντινούς χρόνους ( ευρήματα στο Καστρο Γερακίου, Εφορεία Αρχαιοτήτων Σπάρτης). Τα ευρήματα αυτά είναι βαρίδια του ορθού αργαλειού, μεταλλικά λίθινα ή κεραμεικά, και συγκρατούν τα στημόνια στην κατακόρυφη διεύθυνση.Ο ίδιος αργαλειός αναφέρεται και στον Όμηρο (αργαλειός της Πηνελόπης).

Οι γυναίκες υφαίνουν για την προίκα των κοριτσιών, σε μια εποχή που τα πάντα είναι χειροποίητα, και δεν προορίζονται για μια χρήση. Τα υφαντά περνούν από μάνα σε κόρη και από γιαγιά σε εγγονή. Οι υφάντρες πολλές φορές γράφουν τα αρχικά τους στο υφαντό,κάποιες φορές και τη χρονολογία,  έτσι αυτά πολλές φορές μαρτυρούν ιστορίες και διαδρομές οικογενειών και γενεαλογικών δέντρων. Το παλαιότερο υφαντό στο Γεράκι είναι του 17ου αιώνα. Τα σχέδια πολλά και τα χρώματα, όπως είπαμε είναι έντονα. Πηγή έμπνευσης η φύση. Το δέντρο της ζωής είναι ένα πολύ παλιό και κλασικό σχέδιο, το πλακάκι, ο ήλιος, το Βυζντινό, τα τριαντάφυλλα, οι μαργαρίτες, ο ρόδακας κ.ά. Η Γερακίτικη Υφαντική αποκτά φήμη, τα γερακίτικα υφαντά βρίσκονται σε μπαούλα διαφόρων περιοχών της Ελλάδας. Γερακίτισσες δέχονται παραγγελίες (μέγεθος, χρώμα, σχέδιο) και υφαίνουν επί πληρωμή. Απόδειξη αυτής της φήμης και ποιότητας τα βραβεία που έχουν κερδίσει τα γερακίτικα υφαντά: Διεθνής Έκθεση Βιέννης  και Ζαππείου( 1876-1888) και Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης (1980).

Τα υφαντά στα σπίτια ήταν δείγμα αρχοντοσύνης και νοικοκυριού. Με τα υφαντά στα μπαλκόνια υποδέχθηκαν οι Γερακίτισσες τις Αρσακειάδες , όταν ήρθαν το 1937 στο Γεράκι, με τον διευθυντή του αρσακείου, τον Γερακίτη ακαδημαϊκό  και μετέπειτα Πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας, αλλά και υπηρεσιακό πρωθυπουργό της Ελλάδας, Παναγιώτη Πουλίτσα, αφήνοντας τις καλύτερες εντυπώσεις. Κίνηση που επαναλαμβάνεται συμβολικά σε κάποιες περιστάσεις ( Φεστιβάλ Λακωνίας 2007, Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2018..)

Κατά τις δεκαετίες 1980 και 1990 είχε ιδρυθεί και δραστηριοποιούνταν γυναικείος συνεταιρισμός με αντικείμενο την υφαντική, ονόματι "Η Εργάνη".  Διαλύθηκε τα επόμενα χρόνια, και τη σύγχρονη εποχή της ευκολίας, και του καταναλωτισμού, τα υφαντά κρύφτηκαν στα μπαούλα, και μαζί και η υφαντική τέχνη.

Κατά καιρούς πραγματοποιήθηκαν  μαθήματα υφαντικής, από τη Νομαρχία Λακωνίας ( ΝΕΛΕ - ΕΟΜΜΕΧ). Σήμερα, γίνεται προσπάθεια να μη χαθεί αυτή η τέχνη. Κορωνίδα της προσπάθειας αυτής, η ένταξη της Γερακίτικης Υφαντικής Τέχνης σε ορθό αργαλειό για την δημιουργία κιλιμιών, στον Εθνικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας ( Υπουργείο Πολιτισμού, Δεκέμβριος 2019). Στο Γεράκι υπάρχουν 35 γυναίκες, στην πλειοψηφία τους άνω των 60 ετών, που γνωρίζουν την τέχνη αυτή, από τις οποίες, μία γυναίκα, δραστηριοποιείται επαγγελματικά.

Στα πλαίσια της προσπάθειας ανάδειξης και διαφύλαξης της Τέχνης αυτής, ο Πολιτιστικός ΣύλλογοςΓερονθρών (Γερακίου), κατασκεύασε και διέθεσε υφαντό ημερολόγιο για το 2020, και έχει δρομολογήσει την πραγματοποίηση μαθημάτων υφαντικής.

 Ανθή Σαράντη

Αντιπρόεδρος Πολιτιστικού Συλλόγου Γερονθρών, 

7 Απριλίου 2020

ΥΦΑΝΤΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΓΕΡΟΝΘΡΩΝ

 

 

Εμφορούμενοι από την ιδέα και την πίστη ότι ο  Σύλλογός μας έχει χρέος όχι μόνο να τιμά και να προβάλλει κάθε άξιο προγονικό έργο,  αλλά και να προλαμβάνει, ώστε αυτό να διατηρηθεί για πολλά χρόνια μετά,  φέτος αποφασίσαμε να μην εκδώσουμε Ημερολόγιο, αλλά να αναθέσουμε στην μοναδική - ευχόμαστε όχι τελευταία- ενεργή Υφάντρα του χωριού μας να φιλοτεχνήσει 200 δημιουργήματα  πάνω στο ορθό αργαλειό της.

 Τα σχέδιά τους, όλα πιστά αντίγραφα από τα φημισμένα πολύ παλιά γερακίτικα κιλίμια, στα οποία κι ο πιο απλός παρατηρητής θαυμάζει  τον τρόπο με τον οποίο η υφάντρα φιλοτεχνούσε, αλλά και το πώς εκείνη αποτύπωνε πάνω στο δημιούργημά της αυτό που έβλεπε γύρω της ή αυτό που φανταζόταν. Πράγματι, τα σχέδια των γερακίτικων υφαντών είναι παρμένα είτε  από τον πραγματικό κόσμο της υφάντρας (ζώα, φυτά και πουλιά), είτε από έναν άλλο κόσμο, πιο φανταστικό (σχέδια με «δράκους»), είτε ακόμη εκείνη φιλοσοφούσε φτιάχνοντας το «Δέντρο της Ζωής». Αυτά και πλήθος άλλων σχεδίων, σε συνδυασμό με τις  τεχνοτροπίες και τεχνικές κατασκευής και βαφής των νημάτων, που για αιώνες η μάνα μεταλαμπάδευε στην κόρη, κατέστησαν τα γερακίτικα κιλίμια, έργα απαράμιλλης υλικής και αισθητικής αξίας, που προσέλαβαν ταυτότητα και ξέφυγαν από το στενό πλαίσιο του νοικοκυριού αλλά και του χωριού.  Μέχρι σήμερα πλείστες μαρτυρίες, γραπτές και προφορικές, που αναφέρονται στα υφαντά, κάνουν λόγο για «τα γερακίτικα» που έφτασαν στα πέρατα του κόσμου. Τρανή δε απόδειξη της αξίας τους συνιστά και η βράβευσή τους σε διεθνείς εκθέσεις, στην Ελλάδα και το εξωτερικό: Βιέννη  (1873), Ζάππειο (1890), Θεσσαλονίκη (δεκ. 1970).

Στο επιστημονικό πεδίο, τα τελευταία χρόνια, αρχαιολογικές έρευνες και ανασκαφές που λαμβάνουν χώρα στο Γεράκι φέρνουν στο φως τεκμήρια της υφαντικής παράδοσης, που καταδεικνύουν την αδιάλειπτη ιστορική της συνέχεια. Ήδη 282 βαρίδια («αγνύθες») του αργαλειού έχουν βρεθεί κατά το ανασκαφικό έργο του Ολλανδικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στην Ακρόπολη των αρχαίων Γερονθρών, τα οποία ανάγονται στους κλασσικούς και ελληνιστικούς χρόνους. Παράλληλα, κατά τις  αναστηλωτικές εργασίες στο Κάστρο Γερακίου οι αρχαιολόγοι μιλούν για οικοτεχνικά εργαστήρια υφαντικής στα βυζαντινά χρόνια. Όλες αυτές οι ανακαλύψεις, πιστές μαρτυρίες του παρελθόντος, ελκύουν το ενδιαφέρον αξιόλογων επιστημόνων που καταφθάνουν στον τόπο μας, διότι τους επιτρέπουν «να πιάσουν το νήμα» της υφαντικής πολλούς αιώνες πίσω και να φτάσουν μέχρι σήμερα, ρωτώντας τις σύγχρονες γυναίκες που στο παρελθόν ύφαναν αριστουργήματα.  

Για εμάς πάλι, όσοι κατοικούμε ή καταγόμαστε από τον όμορφο αυτό τόπο, ερχόμενοι σε επαφή με τα κειμήλια της υφαντικής, ή ακούγοντας τους χτύπους του αργαλειού της μοναδικής υφάντρας, κυρίας Χρυσούλας Σταματοπούλου, τα πράγματα προσλαμβάνουν μεγαλύτερες, πνευματικές και ψυχολογικές, διαστάσεις: Κάθε χτύπος κι ένας κρίκος μιας αλυσίδας που οδηγεί στο μακρινό μας παρελθόν, κάθε χτύπος και αγωνία μήπως είναι ο τελευταίος που θα σταματήσει εδώ μια παράδοση αιώνων. Στους καιρούς μάλιστα της εκβιομηχάνισης των πάντων και της παγκοσμιοποίησης, προβάλλει ακόμη πιο επιτακτικό το αίτημα, όλοι εμείς, να σκύψουμε στην προγονική μας κληρονομιά να την διαφυλάξουμε και να την μετεξελίξουμε.

Παραδίδουμε, λοιπόν, το Ημερολόγιο τούτο, απευθυνόμενοι, αρχικά, σε κάθε Γερακίτη με την προτροπή να αποτελέσει το «Κλειδί» για περισσότερη εμβάθυνση στην υλική και άυλη πολιτιστική του κληρονομιά, στα έργα των προγόνων του, αλλά και με την ευχή να αγωνιστεί ώστε να μην περάσουν στη λήθη.

Ολοκληρώνοντας, ο Σύλλογός μας ευχαριστεί την κα Σταματοπούλου για την εντατική, τρίμηνη, συνεργασία της στην ύφανση των Ημερολογίων. Ευχαριστεί θερμά, επίσης, την  συμπατριώτισσά μας, κα Αικατερίνη Κωνστιάντου – Δούκα, γιατί, χωρίς δεύτερη κουβέντα, συνέδραμε ηθικά και οικονομικά αυτή μας την προσπάθεια.

Στον καθένα, τέλος, ξεχωριστά που διαβάζει αυτό το σημείωμα, ευχόμαστε η Χρονιά που έρχεται να είναι γεμάτη Υγεία, Δημιουργία, Έμπνευση και Χαρά!

 

Το Διοικητικό Συμβούλιο του Πολιτιστικού Συλλόγου Γερονθρών

ΓΕΡΑΚΙ 1 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2019

Η ΥΦΑΝΤΙΚΗ ΓΕΡΑΚΙΟΥ ΣΤΗΝ ΑΫΛΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

 

Υφαντά σε έκθεση του συνεταιρισμού "ΕΡΓΑΝΗ" (1992-2000).

Στις 16/12/2019 υπογράφηκε από την Υπουργό Πολιτισμού & Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη η απόφαση για την εγγραφή του στοιχείου «Η υφαντική τέχνη για τη δημιουργία κιλιμιών στον όρθιο αργαλειό στο Γεράκι Λακωνίας» στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας. Σε σύντομο χρονικό διάστημα θα αναρτηθεί στην ιστοσελίδα http://ayla. culture.gr.

Η ένταξη της υφαντικής τέχνης κιλιμιών στον όρθιο αργαλειό στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας πιστεύουμε ότι θα συμβάλει στην ευαισθητοποίηση των νέων μελών της κοινότητας του Γερακίου, στη λήψη αναγκαίων μέτρων για να διασφαλιστεί η συνέχεια της παράδοσης αυτής από γενιά σε γενιά και στην ανάδειξη και προβολή της σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο.

Σημαντικό μέτρο διαφύλαξης είναι η λειτουργία εκπαιδευτικών προγραμμάτων υφαντικής στον όρθιο αργαλειό για παιδιά, νέους και ενήλικες, σε συνεργασία με τον Δήμο Ευρώτα, τον Πολιτιστικό Σύλλογο Γερονθρών, τις υφάντρες του Γερακίου και τη σχολική κοινότητα της περιοχής. Ιδανικό μέτρο θα ήταν ακόμη η δημιουργία κέντρου κατάρτισης ενηλίκων στην υφαντική τέχνη με προοπτική επαγγελματικής αποκατάστασης, που θα μπορούσε να περιλαμβάνει μόνιμη έκθεση για την υφαντική παράδοση του Γερακίου αλλά και εκθέσεις σε ετήσια βάση με τα έργα των σπουδαστών.

Νίκος Γιάννες

Η υφάντρα Χρυσούλα Σταματοπούλου στον αργαλειό της

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα το 2016

 

ΤΑ ΥΦΑΝΤΑ ΣΤΑ ΜΠΑΛΚΟΝΙΑ

 

Το έθιμο του απλώματος των παλιών γερακίτικων υφαντών κιλιμιών στις ταράτσες και τα μπαλκόνια τήρησε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Γερονθρών κατά τα εγκαίνια της Πειραματικής Δομής Υφαντικής Τέχνης Γερακίου, που πραγματοποιήθηκαν την Κυριακή 18 Ιουλίου 2021.

Πρόκειται για έθιμο που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1930, όταν μέλη της Ακαδημίας Αθηνών έφτασαν στο Γεράκι για να βραβεύσουν την κοινότητα για τα έργα που είχε εκτελέσει, ιδιαίτερα εκείνο – πρωτοποριακό, για την εποχή του – της αποχέτευσης. Συνεχίστηκε στα ίδια χρόνια, κατά την άφιξη μελών της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας τα οποία συνοδεύονταν από τις μαθήτριες του Αρσακείου. Στη συλλογική μνήμη των Γερακιτών, μάλιστα, έχει μείνει η στιγμή που οι αρσακειάδες έψαλλαν τον ύμνο τους στα γραφικά σοκάκια του χωριού κάτω από τα ολοστόλιστα με τα υφαντά τους μπαλκόνια.

Από τότε τα κιλίμια ξαναβγήκαν σε μέρες εορτών της Ευρωπαϊκής κληρονομιάς και σε διάφορες εκδηλώσεις των συλλόγων του χωριού με αφορμή την επίσκεψη στον τόπο τους ανθρώπων του πνεύματος και της πολιτικής.

Την Κυριακή που μας πέρασε, το όμορφο θέαμα είχαν την ευκαιρία να απολαύσουν όχι μόνο οι Γερακίτες αλλά και όσοι τίμησαν με την παρουσία τους τα εγκαίνια της δομής, μεταξύ αυτών η Πρόεδρος της Επιτροπής «Ελλάδα 2021», κα Γιάννα Αγγελοπούλου – Δασκαλάκη, ο Γραμματέας της ίδιας Επιτροπής, κ. Θανάσης Κανταρτζής, ο Υφυπουργός Σύγχρονου Πολιτισμού, κ. Νικόλας Γιατρομανωλάκης, η τ. Διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης και Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, κα Αικατερίνη Πολυμέρου – Καμηλάκη, oι Βουλευτές Λακωνίας, κ.κ. Αθανάσιος Δαβάκης και Νεκοκλής Κρητικός, ο Περιφερειάρχης Πελοποννήσου, κ. Παναγιώτης Νίκας, ο Αντιπεριφερειάρχης Λακωνίας, κ. Θεόδωρος Βερούτης, ο Δήμαρχος Ευρώτα κ. Δήμος Βέρδος, ο τ. Δήμαρχος Σπάρτης, κ. Σταύρος Αργειτάκος και πολλοί άλλοι εκπρόσωποι των φορέων τοπικής και περιφερειακής διοίκησης της Λακωνίας και όχι μόνο.

Τέλος, ο Πολιτιστικός Σύλλογος Γερονθρών οφείλει να εκφράσει τις ευχαριστίες του σε τέσσερα δραστήρια μέλη του για τον άψογο συντονισμό ως προς το παραδοσιακό αυτό έθιμο, τις κυρίες Νίκη Χρήστου – Μιχαλούτσου, Αργυρώ Γιάννε, Κανελλιώ Αντωνίου και Μαρία Κουτσοβίτη.

Εκ του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου του Πολιτιστικού Συλλόγου Γερονθρών

ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΤΗΣ ΒΙΕΝΝΗΣ

Το παραπάνω βραβείο απέσπασαν τα Γερακίτικα Υφαντά στην Διεθνή Έκθεση της Βιέννης το 1888!